Valga e a súa contorna, o epicentro do aluminio en España

Foto: Así chega o aluminio ás fábricas, en bloques chamados «tochos»

O aluminio é un elemento químico que forma parte da codia terrestre, sendo o terceiro máis abundante nela (despois do osíxeno e o silicio) nunha proporción aproximada ao 8%. Non se atopa en estado libre, porén os seus compostos foron utilizados pola humanidade desde a antigüidade (areas ricas en silicatos hidratados de aluminio en cerámica, sales de aluminio en colorantes e medicinas). No planeta, os principais produtores de aluminio son: China, Rusia, Canadá e India. O mineral do que se extrae, case exclusivamente, chámase bauxita. O seu custo varía case semanalmente dado que a súa cotización depende da Bolsa de Londres.

Máquinas para o tratamento do aluminio

En España, o sector de transformación do aluminio emprega, de forma directa, a máis de 17.000 traballadores cualificados. Esta industria transforma máis de 1,3 millóns de toneladas de aluminio ao ano, das cales se exportan máis da metade aos mercados europeos e internacionais máis competitivos. Son datos que recolle AEA (Asociación Española do Aluminio e Tratamentos da superficie), conseguindo que o sector español do aluminio sexa o terceiro país de Europa en transformación deste, despois de Alemaña e Italia.

Non só é abundante senón tamén útil: «O aluminio é un material de grandes prestacións; aumenta e seguirá aumentando o seu consumo, aplícase en innumerables ámbitos da vida, é moi versátil e 100% reciclable», explica Andrés Quintá, presidente do Grupo Extrugasa. Incide nesas características do aluminio o responsable do mantemento de Extrugasa, Román Castro: «Grazas ás súas excelentes propiedades físicas, destaca sobre outros pola posibilidade de ser reutilizado infinitas veces, contando cunha alta taxa de recuperación e conservando sempre as súas calidades iniciais».

Os xigantes do aluminio ao redor do Ulla. Extrugasa, ODL, Aluminios Cortizo, Exlabesa, LEMA, Gama e hijos… son algunhas das empresas que traballan o aluminio no Concello de Valga e nos seus arredores.

Polo que se refire á actividade laboral, como sinala José María Bello Maneiro, alcalde de Valga, esta «é primordial porque entre as dúas empresas máis importantes do noso municipio (Exlabesa e Extrugasa) hai máis de 1.200 postos de traballo, e aínda que non sexan todos de Valga, a maior parte pertencen ao noso territorio municipal».

En Valga, a industria do aluminio ten o seu berce na década dos 70 do século XX, co nacemento dunha fábrica de perfís de aluminio que posteriormente daría lugar aos dous xigantes do metal: Extrugasa e Exlabesa.

A fundación de Aluminios Cortizo produciuse en 1972 cunha pequena carpintaría de aluminio no núcleo de Extramundi no que se fabricaban ventás, portas e balcóns de aluminio para a comarca.
Das empresas recentes relacionadas con esta rama industrial pódese citar a empresa ODL, liderada por Juan José Castaño, que non parou de medrar dende mediados da primeira década do século XXI.

Da natureza á transformación industrial

O aluminio fabrícase e recíclase a través de dúas vías que son complementarias: do mineral de aluminio obtense aluminio primario, e a partir do reciclado dos múltiples residuos ao final da súa vida útil conséguese o aluminio secundario.

No caso do aluminio primario non se presenta puro na natureza senón que aparece combinado fundamentalmente co osíxeno, formando óxidos e hidróxidos, que á súa vez se atopan mesturados con óxidos doutros metais e con sílice.

Deste xeito, a obtención do elemento prodúcese en dúas fases: a extracción da alúmina a partir da bauxita (o que se coñece como proceso Bayer) e a obtención do aluminio procedente da alúmina mediante a electrólise (o proceso que separa os elementos deste por medio da electricidade).

Por outra banda, a produción do aluminio secundario ou reciclaxe do aluminio é o conxunto de procesos que permiten utilizar de novo o aluminio ao final da súa vida útil. En termos xerais, o proceso baséase en refundir o metal, o que leva asociado unha enorme redución dos custos de produción, pois require cantidades de enerxía moito menores que as empregadas na ruta primaria.

As empresas dedícanse á extrusión, anodizado, lacado e mecanizado de perfís de aluminio. Por tanto, o tocho (chámase así) que se recibe dos provedores é extruído nalgunha das liñas de extrusión existentes para a continuación, despois de obter o perfil, proceder ao acabado do mesmo.

As aliaxes son utilizadas en función do destino ou a finalidade que vaia ter o perfil en cuestión, do mesmo xeito que os tratamentos aplicados tras a extrusión varían dependendo da utilización ou as esixencias dos clientes.

Trátase dun material de suma importancia e aplicabilidade no ámbito industrial, sendo a súa presenza habitual na actualidade en múltiples campos e obxectos, dende a construción (ventás, portas, portais, balcóns, balaustradas…), mobiliario e transporte (carrozarías dos coches), ata o mundo do espectáculo e dos deportes (palcos e hospitalities). O aluminio extrusionado pódese empregar en proxectos de arquitectura (pechamentos, interiorismo, decoración…) ou proxectos industriais como pode ser o sector do automóbil, da aeronáutica ou do naval, entre outros. O seu emprego nestes ramos é moi variado, abranguendo dende a fabricación de pezas mecánicas ata a construción de chasis no sector automobilístico ou elaboración de estruturas no caso do sector naval e aeronáutico. En palabras de Román Castro «trátase de procesos que non son complicados, pero requiren unha enorme precisión. As actividades industriais son moi esixentes, polo que as pezas deben fabricarse tal e como marcan os estudos previos».

Á vista do anterior, resulta evidente que o aluminio xoga un papel clave nun inmenso número de sectores, xerando unha importancia económica e ambiental de gran transcendencia.

Perfís de aluminio

O aluminio vai ligado ao desenvolvemento da sociedade

As cifras do sector en canto a produción e facturación medraron nos últimos anos, tanto a nivel nacional como mundial. Este crecemento vai aparellado ás melloras e innovacións que se conseguiron, tanto tecnolóxicas como medioambientais, intimamente ligadas ao desenvolvemento dun país. A medida que un territorio evoluciona, aparece a posibilidade de descubrir e xerar novas calidades e usos do aluminio.

As facilidades dadas polo Concello de Valga para a implantación destas empresas, xunto cunha favorable localización (trátase dunha zona magnificamente comunicada, situada entre Santiago e Vilagarcía), contribuíron de xeito notable ao desenvolvemento exitoso de todas estas industrias.

O alcalde de Valga, José María Bello Maneiro, ten claro que o eixo de Extrugasa-Exlabesa foi fundamental para o florecemento do sector do metal en toda a zona, onde mantén un importante peso específico: «As perspectivas en Valga son de futuro garantido se se lle dá a posibilidade de terreo para un novo parque empresarial». Engade, ademais, que «é fundamental que se realicen prácticas nas empresas, co obxectivo de que os alumnos e futuros empregados se formen cunha maquinaria vinculada ao posto de traballo que van ocupar posteriormente».

A educación, clave

O certo é que existe unha colaboración estreita entre as empresas da zona (Extrugasa, Exlabesa, Stac, Aluminios Cortizo, Gama, ODL…) e os diversos ciclos básicos, medios e superiores de FP presentes no IES Plurilingüe de Valga, pertencentes á familia de Fabricación Mecánica (Soldadura e Caldeiraría, Mecanizado e Construcións Metálicas). O xefe de departamento e os profesores de Taller e Materias Teóricas coinciden en que todos eles resultan de gran axuda e constitúen unha ponte para acceder ao mercado laboral. Para iso é importante a nova formación profesional, denominada dual, na que o alumnado aprende nas propias empresas e familiarízase cos novos avances tecnolóxicos en cada unha delas.