MARÍA BALLESTEROS
Ás mulleres de hoxe roubáronnos o soño de ser María Lejárraga. Se non se producise ese roubo, de cativas poderíamos ter soñado con escribir, como ela, obras de teatro que puxesen ao público en pé, obras que chegasen a representarse nos mellores escenarios, incluídos os de Broadway, en Nova York, e que lograsen converterse até en películas gañadoras de premios Goya e aspirantes a un Óscar. Se puidésemos soñar de cativas con ser María Lejárraga, poderiamos tamén ter a fantasía de que un gran compositor musical nos encargase as cancións dun ballet que acabase triunfando no mundo enteiro. Pero as mulleres de hoxe non puidemos soñar con ser María Lejárraga porque a dramaturga e escritora María de la O Lejárraga García non tiña nome de seu.
Ela, que naceu nunha vila de A Rioxa (San Millán de la Cogolla) a finais do século XIX, usou durante case toda a súa carreira o nome do seu home para asinar as súas obras: María escribía e el, Gregorio Martínez Sierra, recibía os aplausos, facía os negocios e acumulaba os dereitos de autor, é dicir, a propiedade de todos eses traballos escritos pola súa dona. «É a maior fraude da literatura española», di a escritora Vanessa Montfort, que é unha das mulleres de hoxe que botou en falta saber da existencia desta autora, tela como exemplo, como referente que alumease a súa propia carreira literaria, como quen ten un ídolo de fútbol ou quere ser médica ou escultora como a súa nai.
Preguntarédesvos como foi logo que Lejárraga deixou que as cousas ocorresen así, por que renunciou a súa autoría. Primeiro, porque a primeira e única obra publicada co seu nome, uns contos breves para nenos, foi moi mal acollida pola súa familia, que celebrou, en troques, un libro publicado polo seu home. Segundo, porque a literatura era daquela cousa de homes, do ámbito público, e ela, que era mestra, non quería tampouco ter esa mala fama que lle atribuían as literatas. E terceiro, por amor a Gregorio.
Imaxinades como se descubriu a verdade? En realidade, non era un misterio para a xente máis próxima. O compositor Manuel de Falla, por exemplo, traballou con ela man a man na creación do ballet El amor brujo, do que María escribiu as cancións, o que se chama o libreto. Pero pasou o tempo, María e Gregorio separáronse e cando el morreu, a ela non lle quedou nada: nin dereitos de autor nin sequera a súa identidade de escritora. Morto Gregorio, non podía seguir asinando co seu nome, desaparecera con el.
O que permitiu poñer fin a fraude, polo menos en parte, foron as cartas que Lejárraga deixou aos seus parentes. Era a correspondencia que Gregorio e ela intercambiaran cando estaban xa separados e seguían a traballar xuntos, a testemuña clave de que Martínez Sierra non escribira unha liña.
Malia as cartas, o recoñecemento da autora e das súas obras non é pleno. Nin sequera poden publicarse co seu nome porque os dereitos de autor seguen a pertencer aos herdeiros de Gregorio. Nesta semana que celebramos o Día Mundial do Teatro, o que nos consola é pensar que as nenas de hoxe, as mulleres de mañá, xa poden soñar con ser grandes dramaturgas como María asinando, elas si, co seu propio nome.
UNHA PROPOSTA PARA A CLASE
Outras mulleres, moitas delas científicas, sufriron como Lejárraga apropiacións ou invisibilización. Animádevos a investigar. Podedes comezar, por exemplo, por Jocelyn Bell Burnell e o Premio Nobel que se lle negou.
