L. CANCELA

Turquía e Siria viven unha catástrofe que non se repetía desde hai máis de 80 anos. O luns pasado, no sur do país turco, rexistráronse dous terremotos de magnitude 7,8 e 7,6 na escala aberta de Richter do Servizo Xeolóxico de Estados Unidos. Nas primeiras horas, as cifras de mortes ascendían a máis de 3.600. Con todo, conforme foron pasando os días, ese número non fixo máis que crecer. Agora sábese que, entre os dous territorios, máis de 40.000 persoas perderon a vida e decenas de miles resultaron feridas.

Que pasou?
A terra tremeu cunha forza que non se vía desde facía décadas. As provincias do sueste de Turquía e norte de Siria foron o epicentro, hai máis dunha semana, de dous terremotos. O primeiro ocorreu na madrugada, ao redor das 4.17 horas, e durou uns 30 segundos. Tivo unha magnitude de 7,8. Seguiulle outro, situado a uns 150 quilómetros dirección norte, cunha magnitude de 7,6, que ocorreu ao mediodía. O servizo Xeolóxico dos Estados Unidos sinalou que ambos os movementos atribúense ao sistema de fallas de Anatolia Oriental.

Cal foi o seu impacto?
O movemento sísmico rompeu unha superficie de 200 quilómetros por 30 de ancho (como toda a provincia de Tarragona). Xerou 435 réplicas e tivo unha potencia equivalente a 130 bombas atómicas de Hiroshima, segundo algúns expertos.

Houbo máis zonas afectadas?
Si, o primeiro sentiuse ata en 14 países, entre eles Líbano, Israel, Chipre e Xordania, pero o efecto non foi nin parecido ao que ocorreu en Turquía e Siria.

Cantos falecidos hai?
O número non para de crecer, e xa supera os 40.000 entre ambos os países. A iso háselle de sumar os máis de 85.000 feridos de distinta gravidade.

Cal é o estado das zonas afectadas?
Devastadas. Aínda que os danos materiais non se poidan comparar ás perdas humanas, as provincias están destruídas, con rúas cheas de entullos de edificios. Son moitísimas as oenegués que están a prestar auxilio. Estímase que hai case 7.000 edificios derruídos, dos cales 2.800 colapsaron ao momento.

Cómo van os rescates?
Están a ser complicados non só pola magnitude da catástrofe, senón polas condicións nas que se está realizando. Os territorios viviron un temporal de frío, con nevadas o primeiro día. Por iso, varios países enviaron axuda, España entre eles, que desprazou a efectivos da Unidade Militar de Emerxencias e bombeiros especializados na labor.

Critican ao presidente e cancelan Twitter para evitalo

O Goberno de Turquía afronta críticas da poboación pola lenta resposta que tiveron á catástrofe. Mentres que as unidades de rescate loitaban a contra o reloxo por salvar a vida de máis cidadáns, o presidente turco, Recep Tayyip Erdogan, pedía paciencia. A crítica tamén se estende cara á falta de previsión. A poboación de Turquía leva anos pagando un imposto «de terremotos», creado despois de outro sismo, coa idea de recadar diñeiro para a prevención de desastres. Os contrarios ao presidente preguntan sobre o estado deste diñeiro, do cal din non ver resultados. De feito, para evitar que as críticas fosen a máis, dúas das tres operadoras da internet cortaron o acceso a Twitter. Non é nada novo, en anteriores catástrofes a plataforma xa fora perseguida.

Os rescates que se viralizan nas redes e emocionan ao mundo

En plena era social, os vídeos de varios rescates emocionaron ao mundo. Este é o caso de Kaan, un neno de trece anos que sobreviviu despois de pasar uns sete días atrapado baixo os entullos. Tamén membros da Unidade Militar de Emerxencias enviados por España rescataron, o venres, é dicir, cinco días despois dos terremotos, a un neno, a unha nena e á súa nai. Pero sen dúbida, unha das historias máis tristes foi a dunha bebe siria, que foi atopada, con vida, sobre o corpo da súa nai falecida. Puxéronlle o nome de Aya (milagre en árabe). Outra das estampas máis virais foi o rescate dun pequeno can branco. No vídeo difundido pódese ver a cabeza do animal con medio corpo asomando entre os entullos, a medida que varios rescatistas conseguían liberalo en bo estado.

Catástrofes sen previsión

A razón desta potente actividade sísmica é a confluencia de catro placas tectónicas: a de Anatolia, a Arábiga, a Euroasiática e a Africana. Son fragmentos de litosfera ríxidos e móbiles ao mesmo tempo. A placa de Anatolia, onde se sitúan os epicentros destes terremotos, ten a placa Arábiga no seu leste, a Euroasiática no norte e está apertada pola Africana no sur. Cando se moven, provocan tensións nas rocas da cortiza terrestre ata o punto de que se produce unha ruptura. Estas fallas son as que poden liberar grandes cantidades de enerxía cara ao seu exterior, dando lugar a un terremoto.
Turquía considérase unha das zonas con máis actividade sísmica do mundo porque está atravesada por pola falla de Anatolia setentrional e pola de Anatolia oriental. Ambas teñen unha grande extensión, o que marca a magnitude das súas consecuencias. Ademais, descríbense como transformantes, o que significa que as placas se desprazan de lado a lado unha respecto da outra e, neste tipo de fallas, os sismos adoitan ser superficiais o que ten consecuencias máis perigosas.

Por que se producen réplicas? Os terremotos adoitan ser repetitivos. Cando un termina, o movemento das placas volve acumular tensión ata que se produce o seguinte. Isto é o que sucede na de Anatolia, onde nos últimos cen anos producíronse 50 terremotos de magnitude superior ou igual a 6. Lamentablemente, ao contrario do que ocorre cos volcáns, os terremotos non se poden predicir porque non se dispoñen de ferramentas que permitan adiantarse baixo terra.

«The Big One», o terremoto que Estados Unidos espera

As fallas que atravesan Turquía non son as únicas temidas. A de San Andrés aterra ao estado de California, en Estados Unidos, ata o punto de que o suposto terremoto que provocaría xa ten nome propio: The Big One. Algúns científicos estiman que este sismo tería unha magnitude de 8,1 ou superior, cunha duración de entre 3 e 5 minutos. Esta falla é unha das máis estudadas do planeta, pois se pode atopar, case por completo, sobre a superficie da terra. En 1906 provocou un terremoto de 7,8 que arrasou San Francisco, con máis de 3.000 mortos. Por aquel entón, a área máis afectada foi a norte, por iso agora os científicos están preocupados pola zona sur, que non tremeu en preto de 300 anos.

ENTENDER

Solidariedade mundial, incluída Ucraína

■ Os terremotos de Turquía e Siria conmocionaron á opinión pública. Sabedes que hai forma de axudar desde España? É posible realizar doazóns a distintas organizacións que están a actuar sobre o terreo. O primeiro e máis importante é comprobar que a entidade estea acreditada polo Ministerio de Asuntos Exteriores de España na páxina web da Axencia Española de Cooperación Internacional para o Desenvolvemento.

■ Para comprobar que o diñeiro doado chega ao lugar que corresponde, é importante que só nos fiemos das organizacións acreditadas, que fagan públicas as súas contas anuais e que, se é posible, entréganos unha acreditación para confirmar o uso que tivo ese diñeiro.

■ Son moitos os países que mostraron o seu apoio. Trece deles pertencen á Unión Europea e, como puidemos ver, España está incluída. Tamén participa Ucraína, en plena guerra.

PROFUNDAR

É posible que existan terremotos de ricos e terremotos de pobres? Parece que si

■ As axudas non chegan a todos os sitios por igual, como no noroeste de Siria, en mans de grupos rebeldes: algúns de carácter yihadista, outros que son aliados de Turquía e outros grupos de faccións kurdas. Todos eles non manteñen relacións por enfrontamentos anteriores.

■ Hai que entender que este país leva doce anos en guerra e o conflito dificulta o acceso por estrada a estas zonas. De feito, as organizacións que están alí destinadas, como os Cascos Brancos, denuncian que a chegada de materiais está a ser insuficiente. Polo momento, 14 camións da ONU cruzaron ás zonas de Siria controladas pola oposición.

■ As consecuencias dos terremotos sempre son peores en países pobres. A maioría dos edificios que caeron foran construídos con técnicas moi básicas e baratas, nada recomendable para unha zona de actividade sísmica como é Turquía.

■ O contrario sucede en Xapón, zona de risco, pero mellor preparada. Os seus edificios están deseñados con piares reforzados, materiais máis resistentes e paredes máis anchas. Ademais, normativa tras normativa foron ofrecendo subvencións para actualizar as estruturas máis antigas. A proba de éxito ocorreu en Fukushima, que o ano pasado viviu un terremoto de 7,4, e só rexistráronse catro falecidos. Pode dicirse que hai terremotos de ricos e pobres? Debatide en clase.